Ενδομητρίωση
Η ενδομητρίωση είναι μια πάθηση που ταλαιπωρεί αρκετές γυναίκες. Εμφανίζεται όταν τα κύτταρα του ενδομητρίου που βρίσκονται φυσιολογικά μέσα στη μήτρα, μεταναστεύσουν σε άλλα μέρη του σώματος.
Για να κατανοήσουμε πώς επηρεάζει η ενδομητρίωση το σώμα της γυναίκας, ας δούμε, πρώτα, πώς λειτουργεί η μήτρα.
Πώς λειτουργεί η μήτρα;
Η μήτρα αποτελεί ένα μέρος του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος. Κάθε μήνα το εσωτερικό στρώμα της μήτρας, το ενδομήτριο, αυξάνει σε πάχος υπό την επίδραση των γυναικείων ορμονών. Αν προκύψει γονιμοποίηση του γυναικείου ωαρίου κατά την διάρκεια τον γόνιμων ημερών, τότε το έμβρυο που προκύπτει, εμφυτεύεται στο παχύ ενδομήτριο, αρχίζει να διαιρείται και να αναπτύσσεται.
Αν, όμως, δεν συμβεί η γονιμοποίηση του ωαρίου, τότε το ενδομήτριο δεν χρειάζεται να είναι παχύ. Η επίδραση των ορμονών σταματά και το ενδομήτριο, μην έχοντας υποστήριξη, «πέφτει». Η απόπτωση αυτή του ενδομητρίου από τη μήτρα προς τον κόλπο και τελικά έξω από το γυναικείο σώμα είναι η περίοδος που έχει η γυναίκα κάθε 28 ημέρες. Μέχρι να επουλωθεί πλήρως το ενδομήτριο και να αρχίσει να αναπτύσσεται ξανά, περνούν άλλες 5 περίπου ημέρες κατά τις οποίες παρατηρείται η κολπική αιμορραγία.
Τι είναι η ενδομητρίωση;
Η ενδομητρίωση είναι μια επώδυνη πάθηση κατά την οποία τα κύτταρα της μήτρας που ευθύνονται για την έμμηνο ρύση βρίσκονται έξω από τη μήτρα. Με άλλα λόγια, τα κύτταρα του ενδομητρίου μεταναστεύουν εκτός της μήτρας σε άλλα όργανα, όπως είναι οι ωοθήκες, οι σάλπιγγες και το κοιλιακό τοίχωμα. Η ενδομητρίωση χαρακτηρίζεται από έντονο πόνο και αιμορραγία, ενώ ευθύνεται για την εμφάνιση προβλημάτων γονιμότητας. Ευτυχώς, σήμερα υπάρχουν εξαιρετικά αποτελεσματικές θεραπείες, σύμφωνα με τις οποίες η ενδομητρίωση μπορεί να αντιμετωπιστεί άμεσα.
Ποια είναι τα αίτια εμφάνισης της ενδομητρίωσης;
Τα αίτια της ενδομητρίωσης δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρα. Φαίνεται ότι ο πιο συχνός τρόπος μετανάστευσης των κυττάρων είναι η ανάστροφη πορεία μερικών από αυτών κατά τη διάρκεια της περιόδου. Αντί, δηλαδή, να κατευθυνθούν φυσιολογικά προς τον τράχηλο της μήτρας και από εκεί στον κόλπο, οδηγούνται προς τα πίσω και μέσω των σαλπίγγων καταλήγουν στην κοιλιακή χώρα και τα ενδοκοιλιακά όργανα. Σε σπάνιες περιπτώσεις, τα κύτταρα του ενδομητρίου εισχωρούν στην κυκλοφορία του αίματος και από εκεί μεταναστεύουν προς οποιοδήποτε σημείο του σώματος, ακόμη κι αν αυτό είναι πολύ απομακρυσμένο.
Πόσο συχνή είναι η εμφάνιση της ενδομητρίωσης;
Τουλάχιστον το 10% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας πάσχει από ενδομητρίωση. Σε πολλές περιπτώσεις, η νόσος δεν εκδηλώνεται και δρα σιωπηλά χωρίς ιδιαίτερα συμπτώματα, προκαλώντας βλάβες στο αναπαραγωγικό σύστημα της γυναίκας. Το 30% περίπου των γυναικών που επισκέπτονται το γυναικολόγο τους με διάφορα προβλήματα, τελικά πάσχει από ενδομητρίωση. Επιπλέον, το 40% των γυναικών με πρόβλημα υπογονιμότητας πάσχει από ενδομητρίωση.
Μπορεί η ενδομητρίωση να σχετίζεται με κληρονομικά αίτια;
Η ενδομητρίωση φαίνεται ότι εμφανίζεται συχνότερα όταν υπάρχει ήδη κληρονομική προδιάθεση για την εκδήλωση της νόσου. Υπολογίζεται πως η κόρη ή η αδελφή μιας γυναίκας που πάσχει από ενδομητρίωση έχει 7 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξει την πάθηση σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη γυναίκα.
Ποιες είναι οι συχνότερες ενδομητριωσικές εστίες;
Καθώς τα κύτταρα του ενδομητρίου μεταναστεύουν, σταματούν στα διάφορα όργανα του σώματος, κυρίως εντός της κοιλιάς. Έτσι, ενδομητριωσικές εστίες παρατηρούνται στην πύελο, στο έντερο, στην ουροδόχο κύστη, στις ωοθήκες, στις σάλπιγγες, στο περιτόναιο και στο διάφραγμα. Σε σπάνιες περιπτώσεις, υπάρχουν εστίες στους πνεύμονες και στα νεφρά.
Ποια είναι τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης;
Το βασικό σύμπτωμα της ενδομητρίωσης είναι ο πόνος. Τα κύτταρα αντιδρούν στις ορμόνες κάθε μήνα με την περίοδο, με αποτέλεσμα την αιμορραγία της περιόδου. Σε περιπτώσεις ενδομητρίωσης, το αίμα, αντί να αποβάλλεται φυσιολογικά από τον οργανισμό, κυκλοφορεί στην περιτοναϊκή κοιλότητα και επηρεάζει την εξωτερική μεμβράνη των οργάνων, δημιουργώντας συμφύσεις. Έτσι, η περίοδος για τις πάσχουσες γυναίκες γίνεται όλο και πιο επώδυνη.
Οι συμφύσεις με την πάροδο του χρόνου μονιμοποιούνται και δεν αφήνουν τα όργανα να κινούνται ελεύθερα. Παρατηρείται, λοιπόν, έντονος πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή. Επιπλέον, λόγω των συμφύσεων υπάρχει ο κίνδυνος να φράξουν οι σάλπιγγες, οι οποίες μεταφέρουν το ωάριο προς τη μήτρα, και έτσι να καταστεί η γυναίκα υπογόνιμη. Επίσης, λόγω των ουσιών που εκκρίνονται, επηρεάζονται οι ωοθήκες και τα ωάρια χειροτερεύουν ποιοτικά.
Συνοπτικά τα κυριότερα συμπτώματα της ενδομητρίωσης είναι:
Δυσμηνόρροια (πόνος στην περίοδο)
Δυσπαρεύνια (πόνος στη σεξουαλική επαφή)
Αίσθημα δυσφορίας στην κοιλιακή χώρα
Υπογονιμότητα
Δευτερεύοντα συμπτώματα , τα οποία εμφανίζονται με μικρότερη ένταση ή σε προχωρημένα στάδια της πάθησης, είναι:
Αίσθημα κούρασης
Αϋπνία
Μεταβολές της διάθεσης
Προεμηνορρυσιακό σύνδρομο
Πόνος στο έντερο και την ουροδόχο κύστη
Αιμορραγία από τον πρωκτό κατά τις ημέρες της περιόδου
Πώς πραγματοποιείται η διάγνωση;
Ο γυναικολόγος θα πρέπει να πάρει ένα πολύ αναλυτικό ιστορικό των συμπτωμάτων της γυναίκας και στη συνέχεια να προβεί στην κλινική εξέταση και στον υπερηχογραφικό έλεγχο της μήτρας και των ωοθηκών. Παρότι πολύ συχνά απαντώνται ενδομητριωσικές κύστες στις ωοθήκες (ενδομητρίωμα), τις περισσότερες φορές η κλινική εξέταση και το υπερηχογράφημα δεν αρκούν για δώσουν μια σίγουρη διάγνωση.
Ο πιο σίγουρος και αποδεδειγμένος τρόπος για τη διάγνωση της ενδομητρίωσης είναι η διενέργεια Λαπαροσκόπησης. Πρόκειται για μια ενδοσκοπική επέμβαση, κατά την οποία εισάγεται μια λεπτή κάμερα στην κοιλιακή χώρα και εξετάζονται τα γυναικεία όργανα, η ουροδόχος κύστη, το έντερο και τα κοιλιακά τοιχώματα. Οι εστίες της ενδομητρίωσης φαίνονται σαν μικρά μαύρα στίγματα (spots) και προεξέχουν. Επίσης οι συμφύσεις, αν υπάρχουν, δίνουν την εντύπωση ινών κόλλας που δεν έχει ακόμη στεγνώσει.
Δεν είναι σπάνιο η διάγνωση της ενδομητρίωσης να γίνει τυχαία κατά τη διάρκεια λαπαροσκοπικής επέμβασης που γίνεται για άλλο γυναικολογικό πρόβλημα.
Η διαδικασία της λαπαροσκόπησης απαιτεί τη διενέργεια 2 – 3 μικρών τομών στην κοιλιά μεγέθους 2 εκ. και γίνεται υπό γενική αναισθησία, ώστε η ασθενής να μην αισθάνεται πόνο.
Δυστυχώς, δεν είναι ακόμη εφικτή η διάγνωση χωρίς τη λαπαροσκόπηση. Γίνονται μελέτες για μερικές εξετάσεις αίματος που στο μέλλον μπορεί να εφαρμοστούν, αλλά προς το παρόν δεν δίνουν σίγουρα αποτελέσματα και δεν είναι διαδεδομένες.
Τι ακολουθεί τη διάγνωση;
Τη διάγνωση ακολουθεί η αντιμετώπιση της πάθησης. Ουσιαστικά πρόκειται για χειρουργική διάγνωση και θεραπεία σε ένα βήμα.
Σε περίπτωση που διαγνωστεί ενδομητρίωση, πραγματοποιείται καταστροφή των εστιών, όπου αυτό είναι δυνατό, με διαθερμία ή laser. Το ίδιο ισχύει και για τις συμφύσεις. Η διαδικασία αυτή αποσκοπεί στην απελευθέρωση των οργάνων και ιδιαίτερα των σαλπίγγων, των ωοθηκών και του εντέρου. Επίσης, στην περίπτωση ενδομητριώματος, αυτό αφαιρείται, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην προστασία του ωοθηκικού ιστού. Πολλές φορές διενεργείται, παράλληλα, και τεστ διαβατότητας των σαλπίγγων με την χρήση ενός ειδικού υγρού. Μετά το τέλος της επέμβασης και ανάλογα με τη βαρύτητά της, η ασθενής παραμένει για λίγες ώρες στη Μονάδα Ημερήσιας Νοσηλείας και επιστρέφει σπίτι της ή σε μερικές περιπτώσεις παραμένει στο νοσοκομείο για μια διανυκτέρευση.
Σε κάποιες περιπτώσεις, ο εξειδικευμένος Γυναικολόγος Αναπαραγωγής μπορεί να θεωρήσει απαραίτητη και την εργαστηριακή διάγνωση της ενδομητρίωσης, η οποία γίνεται με την ιστολογική εξέταση των εστιών που αφαιρούνται κατά τη διάρκεια της επέμβασης.
Ποιες μέθοδοι θεραπείας υπάρχουν;
Η θεραπεία της ενδομητρίωσης είναι χειρουργική/λαπαροσκοπική, φαρμακευτική ή συνδυασμός και των δύο.
Α. Χειρουργική θεραπεία
Η συντηρητική χειρουργική θεραπεία έγκειται στην προσπάθεια ανακούφισης από τα συμπτώματα και διατήρησης της γονιμότητας. Αφορά κυρίως νεαρές γυναίκες με ενδομητρίωση και υπογονιμότητα. Πρόκειται για την προσπάθεια λύσης των συμφύσεων και απελευθέρωσης των σαλπίγγων και των ωοθηκών, καθώς επίσης και καταστροφής των εστιών ενδομητρίωσης. Πρέπει να γίνει σαφές πως οι ενδείξεις, η έκταση της επέμβασης και ο χρόνος στον οποίο θα γίνει είναι διαφορετικά για κάθε γυναίκα και αποτελούν απόφαση του γυναικολόγου της.
Η ριζική θεραπεία γίνεται λαπαροσκοπικά. Επιλέγεται σε περιπτώσεις ασθενών που υποφέρουν από σοβαρά συμπτώματα. Τότε, πέρα από την απελευθέρωση των οργάνων και την καταστροφή των εστιών ενδομητρίωσης, ο ιατρός μπορεί να προχωρήσει σε αφαίρεση των ωοθηκών, της μήτρας και μέρους του εντέρου. Πρόκειται για πιο βαριά επέμβαση όπου στόχος είναι αποκλειστικά η βελτίωση της ποιότητας της ζωής της ασθενούς και όχι η διατήρηση ή η επαναφορά της γονιμότητας. Συνήθως η ασθενής καλύπτεται μετεγχειρητικά με θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.
Β. Φαρμακευτική θεραπεία
Η φαρμακευτική θεραπεία στις περισσότερες περιπτώσεις έπεται της χειρουργικής. Πρόκειται για μηνιαίες ή τριμηνιαίες ενέσεις, οι οποίες αποσκοπούν στην αδρανοποίηση των ωοθηκών και κατά συνέπεια στην αναστολή της έκκρισης των ορμονών που ευνοούν την ανάπτυξη του ενδομητρίου. Ουσιαστικά, δηλαδή, η ασθενής εισέρχεται σε περίοδο τεχνητής εμμηνόπαυσης και δεν έχει περίοδο. Η θεραπεία αυτή μπορεί να διαρκέσει από 1 έως και 6 μήνες. Συνήθως, δεν διαρκεί παραπάνω, διότι μπορεί να προκύψουν οστεοπορωτικά προβλήματα ή και προβλήματα επαναφοράς των ωοθηκών στο προηγούμενο επίπεδο λειτουργίας τους.
Με την παραπάνω θεραπεία μοιάζει και η εγκυμοσύνη, κατά την οποία επίσης δεν λειτουργούν οι ωοθήκες. Πράγματι, έχει παρατηρηθεί σημαντική ύφεση των συμπτωμάτων της ενδομητρίωσης σε γυναίκες οι οποίες εγκυμονούν.
Είναι σημαντικό, όμως, να προσθέσουμε πως τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούμε μετεγχειρητικά σκευάσματα προγεστερόνης επί 3-6 μήνες με αποτελέσματα συγκρίσιμα ή και καλύτερα με των ενέσεων, χωρίς τα ενοχλητικά συμπτώματα και τις επιπτώσεις της προσωρινής τεχνητής εμμηνόπαυσης.
Με το πέρας της εγκυμοσύνης ή και της θεραπείας επέρχεται μια περίοδος χωρίς συμπτώματα, η οποία, όμως, πολλές φορές ακολουθείται από μερική επανεμφάνισή τους. Αυτό εξαρτάται κυρίως από την έκταση της βλάβης, αλλά και από το βαθμό της χειρουργικής αποκατάστασής της. Γίνεται φανερό πως η φαρμακευτική θεραπεία από μόνη της δεν θεραπεύει την ενδομητρίωση .
Σε περιπτώσεις ελαφριάς ενδομητρίωσης χορηγούμε συχνά το απλό αντισυλληπτικό χάπι. Αυτό χορηγούμενο με συγκεκριμένο τρόπο αδρανοποιεί τις ωοθήκες, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό από τις ενέσεις που προαναφέρθηκαν. Επίσης, παρέχει αντισυλληπτική προστασία και δεν προκαλεί οστεοπόρωση. Προφανώς η επιλογή του φαρμάκου και η διάρκεια της θεραπείας ποικίλλει, ανάλογα με την ασθενή. Μόνο ένας ιατρός μπορεί να συστήσει την κατάλληλη θεραπεία και για αυτό, όταν παρατηρηθούν τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης, είναι σημαντικό η γυναίκα να επικοινωνήσει με έναν εξειδικευμένο Γυναικολόγο.
Πέρα από την χειρουργική ή τη φαρμακευτική θεραπεία, πρακτικές όπως τα ζεστά μπάνια, η άσκηση και οι τεχνικές χαλάρωσης μπορεί κατά περίπτωση να βοηθήσουν. Επιπλέον, συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του άγχους ή ακόμα και της μελαγχολίας όπου μπορούν να οδηγήσουν τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης.
Ενδομητρίωση και Γονιμότητα
Ένα μεγάλο ποσοστό των γυναικών που προσέρχονται με πρόβλημα υπογονιμότητας στις Μονάδες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, πάσχει από ενδομητρίωση. Πολλές γυναίκες που πάσχουν από ενδομητρίωση δεν μπορούν να συλλάβουν και αυτό μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους, όπως:
Αποφραγμένες σάλπιγγες
Ενδομητριώματα ωοθηκών
Ορμονικές ανωμαλίες
Κακή ποιότητα ωαρίων
Ο ρόλος του ειδικού είναι να εντοπίσει το πρόβλημα και να το αντιμετωπίσει με τον πιο κατάλληλο τρόπο. Πολλές φορές οι γυναίκες που ακολουθούν τη χειρουργική και φαρμακευτική θεραπεία συλλαμβάνουν πιο εύκολα τους 12 πρώτους μήνες. Άλλες φορές πάλι, είναι αναγκαία η εξωσωματική γονιμοποίηση προκειμένου να γίνει η σύλληψη. Τέλος, πολλές γυναίκες συλλαμβάνουν μόνες τους χωρίς καμιά ιατρική βοήθεια.
Τι μπορεί να κάνει μια γυναίκα όταν παρατηρήσει τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης;
Μια γυναίκα με ένα ή περισσότερα από τα συμπτώματα, πρέπει να επισκεφθεί τον γυναικολόγο της και να του αναφέρει το πρόβλημά της. Είναι σημαντικό να καταλάβουν οι γυναίκες ότι ένα απλό σύμπτωμα, όπως για παράδειγμα η βαριά περίοδος ή ο έντονος πόνος, δεν είναι πάντα φυσιολογικό και μπορεί να υποκρύπτει άλλες παθολογικές οντότητες.
Ο Χάρης Χηνιάδης είναι εξειδικευμένος Γυναικολόγος Αναπαραγωγής και ιδρυτής του Μη Κερδοσκοπικού Σωματείου Υποβοήθησης της Αναπαραγωγής Be-Live. Έχει αποδεδειγμένη εμπειρία στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των γυναικολογικών παθήσεων και ειδικεύεται στην επίλυση των προβλημάτων υπογονιμότητας. Εάν εντοπίσετε τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης ή εάν αντιμετωπίζετε προβλήματα γονιμότητας, επικοινωνήστε με τον ιατρό για να λάβετε μια εξατομικευμένη θεραπεία.
